Đức Thánh cha Phanxicô và tình huynh đệ nhân loại - 3

Góp phần xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn.

Phúc Nhạc

Chương III Thông điệp “Fratelli tutti”

Dẫn nhập

Cách đây hơn hai tuần, ngày 6 tháng 7 năm 2021, Đức Hồng y Giuseppe Versaldi, Tổng trưởng Bộ giáo dục Công giáo, đã đến Abu Dhabi để ký hiệp định về cộng tác giáo dục giữa Tòa Thánh và Tiểu vương quốc Hồi giáo này. Trong dịp đó, Đức Hồng y Versaldi đã trao tặng huân chương “Người của nhân loại” cho Thái tử Sheik Mohamed Zayed Al Nahyan vì những đóng góp của Thái tử cho những sáng kiến giáo dục và nhân đạo. Giải thưởng này do Quỹ Giáo hoàng “Gravissimum Educationis” của Tòa Thánh thành lập, để tưởng thưởng những người có công lớn trong lãnh vực giáo dục.

Thái tử Sheik Mohamed năm nay 60 tuổi, trong thực tế là vị đang cai trị Liên minh các tiểu vương Arập, gọi là Emirate, từ bảy năm nay, tức là từ khi anh của Thái tử là Sheikh Khalifa bin Zayed bin Sultan Al Nahyan bị tai biến mạch máu não hồi năm 2014. Thái tử đã hỗ trợ nhân đạo cho 135 quốc gia, gửi 200 chuyến bay trong thời đại dịch. Thái tử cũng là người đã giữ vai trò chủ yếu trong cuộc gặp gỡ lịch sử giữa Đức Giáo hoàng Phanxicô và Đại Imam Ahmed Al Tayyeb của Đền thờ Al Azhar, hồi tháng Hai năm 2019 và hai vị đã ký Văn kiện kịch sử về tình huynh đệ nhân loại phục vụ hòa bình thế giới. Hồi tháng Sáu năm ngoái (2020), Đức Thánh cha Phanxicô cũng đã đích thân cám ơn Thái tử vì đã trao tặng các thiết bị y khoa và lương thực cho các thổ dân miền Amazonia bên Peru giữa kỳ đại dịch.

Tuyên bố trong buổi trao tặng giải thưởng cho Thái tử Sheik Mohamed, Đức Hồng y Versaldi nói rằng tình huynh đệ nhân loại đã nâng đỡ các dân nước và đã mang lại cho các quốc gia “nghị lực, lòng tận tụy và quyết tâm để kiên trì và thành công”. (Ucan 6-7-2021)

Thái tử Sheik Mohamed cũng như bao nhiêu người thiện chí khác, trong khả năng và hoàn cảnh của mình, đang góp phần xây dựng một thế giới tốt đẹp, công bằng và an bình hơn, điều mà Đức Thánh cha Phanxicô đã nhiều lần bày tỏ trong các bài giảng, diễn văn và đặc biệt là thông điệp thứ ba của ngài, “Fratelli tutti”, ký ngày 3 tháng Mười năm 2020, tại Assisi và công bố đúng ngày lễ kính thánh Phanxicô Assisi, 4 tháng Mười hôm sau, trong đó ngài trình bày tình huynh đệ và tình bạn xã hội như con đường dẫn đến một thế giới công bằng và tốt đẹp hơn.

Trong thông điệp, sau phần nhập đề, trong Chương I của Thông điệp, Đức Thánh cha phác họa bối cảnh thế giới đen tối ngày nay, “Những bóng tối của một thế giới khép kín”, rồi trong Chương II, ngài trình bày mẫu gương sống tình huynh đệ đại đồng, người Samaritanô nhân lành trong Phúc âm. Sau đây, chúng tôi xin gửi đến quí vị và các bạn một số ý tưởng nổi bật trong Chương III Thông điệp nói trên của Đức Thánh cha.

Đại cương

Chương này mang tựa đề “Suy tư và kiến tạo một thế giới cởi mở” (nn.87-127), qua đó, Đức Thánh cha khuyên chúng ta “hãy ra khỏi bản thân mình” để tìm thấy nơi những người khác “một sự tăng trưởng trong cuộc sống” (n.88), cởi mở đối với tha nhân theo sự thúc đẩy của đức bác ái làm cho chúng ta hướng về “tình hiệp thông đại đồng” (n.95), vì xét cho cùng, tinh thần của đời sống con người được xác định tùy theo tình thương có chiếm chỗ thứ nhất trong đó hay không và có thúc đẩy chúng ta tìm kiếm điều tốt nhất cho đời sống của tha nhân, xa tránh mọi thứ ích kỷ hay không (nn.92-93).

Vì thế, một xã hội huynh đệ là xã hội cổ võ giáo dục về đối thoại để đánh bại “virus cá nhân chủ nghĩa cao độ” (n.105). Chủ nghĩa này làm cho chúng ta tin rằng tất cả hệ tại hoàn toàn tự do theo đuổi những tham vọng của mình, như thể nhờ đó, chúng ta có thể xây dựng công ích. Nếu xã hội chỉ dựa trên các tiêu chuẩn tự do thị trường và hiệu năng như những ưu tiên, thì tình huynh đệ sẽ chỉ là một biểu hiệu thơ mộng, không thực tiễn.

Đức Thánh cha Phanxicô nhấn mạnh cần phải thăng tiến sự thiện luân lý và giá trị của tình liên đới: “Đó là đương đầu với những hậu quả phá hoại của đế quốc tiền bạc. Tình liên đới, được hiểu theo nghĩa sâu xa nhất, chính là một cách thức để xây dựng lịch sử.

Bí quyết cuộc sống con người: cởi mở với tha nhân

Đức Thánh cha khẳng định rằng để có thể biết tường tận về bản thân và con người thì cần gặp gỡ tha nhân, đả thông với người khác, và “không ai có thể cảm nghiệm giá trị sự sống mà không có những khuôn mặt cụ thể để yêu thương. Đây chính là bí quyết cuộc sống thực sự là con người, vì “sự sống hiện hữu ở nơi nào có liên hệ, hiệp thông, tình huynh đệ; và đó là một cuộc sống mạnh hơn sự chết khi nó được xây dựng trên các tương quan chân thực và những liên hệ trung thành. Trái lại sẽ không có sự sống nếu ta chỉ chủ trương thuộc về bản thân và sống lẻ loi: trong những thái độ như vậy sự chết chiến thắng” (n.87).

Tự thâm tâm, tình yêu tạo liên hệ và mở rộng cuộc sống, ra khỏi bản thân hướng về tha nhân (n.88). Đàng khác, “Tôi không thể thu hẹp cuộc sống tôi vào tương quan với một nhóm hạn hẹp, kể cả với gia đình tôi mà thôi, vì không thể hiểu bản thân tôi mà không có một mạng quan hệ rộng lớn hơn. (n.89)

Lòng hiếu khách

Đức Thánh cha viết: “Không phải tình cờ mà các nhóm dân rất nhỏ sống còn ở những vùng hoang dã đã phát triển một khả năng hiếu khách quảng đại đối với những người lữ hành qua đường, chứng tỏ một dấu chỉ về nghĩa vụ thánh thiêng về lòng hiếu khách. Các cộng đoàn đan tu thời trung cổ đã sống điều đó, như chúng ta thấy trong tu luật thánh Biển Đức. Mặc dù kỷ luật và sự thinh lặng của các đan viện có thể bị làm phiền, nhưng thánh Biển Đức yêu cầu các đan sĩ phải đối xử với những người nghèo và những người lữ hành với tất cả sự trân trọng và ân cần bao nhiêu có thể” (n.90, Tu luật Biển Đức 53,15).

Giá trị độc nhất của tình yêu

Giá trị của bác ái như mực thước đo lường các nhân đức khác, đó là sự cởi mở đối với người khác.

“Để qui hướng một cách thích hợp các hành vi nhân đức luân lý, cũng cần xét xem các hành vi nhân đức ấy có thực hiện một động thái cởi mở và hiệp thông đối với tha nhân hay không. Động thái ấy chính là đức bác ái mà Thiên Chúa phú cho. Chẳng vậy, chúng ta sẽ chỉ có cái vẻ bề ngoài là nhân đức, và những nhân đức như vậy sẽ không có khả năng kiến tạo đời sống chung. Vì thế thánh Tômaso Aquino, trích dẫn thánh Augustino, nói rằng sự điều độ của một người hà tiện chẳng phải là nhân đức (Summa Theol. II-II, q.23, art.7). Bằng một cách nói khác, thánh Bonaventura giải thích rằng các nhân đức khác, nếu không có đức bác ái, thì không chu toàn các giới răn như Chúa muốn” (Commentarium in III librum Sententiarum Petri Lombardi, Dist. 27, a.1.q.1, concl. 4). (n.91)

Mức độ tinh thần của cuộc sống được tình yêu thương xác định, đó là tiêu chuẩn để xác định xem một cuộc sống có giá trị hay không, chứ không phải áp đặt ý thức hệ cho người khác, dùng võ lực bênh vực chân lý. (n.92)

Đức Thánh cha nhắc nhở rằng lòng yêu mến đối với tha nhân thúc đẩy chúng ta tìm điều tốt nhất cho cuộc sống của họ. “Vì thế tình yêu bao hàm một cái gì hơn nữa, chứ không phải là một loạt những hành động từ thiện. Những hành động xuất phát từ một sự kết hiệp ngày càng hướng về tha nhân, coi họ là quí giá, xứng đáng, đáng yêu và đẹp đẽ, vượt lên trên những vẻ về ngoài về thể lý hoặc luân lý. Tình yêu đối với tha nhân như thực tại của họ thúc đẩy chúng ta tìm kiếm điều tốt đẹp nhất cho cuộc sống của họ”. (n.94)

Xã hội cởi mở hội nhập tất cả

Cũng trong chiều hướng trên đây, Đức Thánh cha Phanxicô mời gọi hãy mở rộng vòng liên lạc, để đi tới những người tự nhiên ta không cảm thấy thuộc thế giới những quan tâm của ta tuy họ sống cạnh ta. Đàng khác, mỗi anh chị em đau khổ bị bỏ rơi hoặc bị xã hội không biết tới, là một người xa lạ trong cuộc sống, dù họ sinh cùng xứ sở. Và Đức Thánh cha đặc biệt cảnh giác chống “nạn kỳ thị chủng tộc là một thứ virus dễ dàng biến thể và thay vì biến mất, nó ẩn nấp nhưng luôn rình rập (n.97).

Hiểu không đúng về tình yêu đại đồng

Từ phạm vi nhỏ hẹp, tương quan giữa các cá nhân với nhau, Đức Thánh cha mở rộng để mời gọi sống tình yêu đại đồng vượt lên trên các biên giới, tương quan ấy có căn bản là điều chúng ta gọi là “tình bạn xã hội” trong mọi thành thị và mỗi nước. Khi chân thực, thì tình bạn xã hội này, giữa lòng một xã hội, là điều kiện để có thể có sự cởi mở hoàn vũ đích thực. Nhưng Đức Thánh cha cũng cảnh giác chống lại quan niệm không đúng về tình yêu đại đồng. Ngài cũng chống quan niệm sai về hoàn cầu hóa, đại đồng giả tạo, hủy bỏ đặc tính của mỗi dân tộc. “Vì tương lai không phải là một màu, nhưng nếu chúng ta có can đảm, thì có thể nhìn tương lai ấy trong những đóng góp khác nhau mà mỗi người có thể cống hiến... Gia đình nhân loại chúng ta cần học cách sống chung với nhau trong sự hòa hợp và an bình mà không cần tất cả mọi người phải giống nhau!” (nn.99-100)

Tự do, bình đẳng và huynh đệ

Trong khi cổ võ tự do, bình đẳng và tình huynh đệ, Đức Thánh cha cảnh giác rằng: cá nhân chủ nghĩa không làm cho ta tự do, bình đẳng và huynh đệ hơn. Nếu chỉ tập họp các lợi ích cá nhân với nhau thì không thể tạo nên một thế giới tốt đẹp hơn cho toàn nhân loại, nó cũng chẳng gìn giữ chúng ta chống lại sự ác ngày càng hoàn cầu hơn. Cá nhân chủ nghĩa cực đoan là virus khó đánh bại nhất. Nó lường gạt, làm cho chúng ta tưởng rằng tất cả hệ tại hoàn toàn theo đuổi những tham vọng, như thể nghĩ rằng khi tích trữ tham vọng và an ninh cá nhân, ta có thể xây dựng công ích, (n.105)

Tình yêu đại đồng thăng tiến con người

Cần ý thức về giá trị một người, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, đó là một điều thiết yếu để tiến đến tình bạn xã hội và tình huynh đệ đại đồng. dù họ sinh ra ở đâu và hoàn cảnh xã hội ra sao.. “Nguyên tắc sơ đẳng này của đời sống xã hội thường bị làm ngơ không biết đến bằng nhiều cách do những người thấy rằng nguyên tắc ấy không hợp với vũ trụ quan của họ và không phục vụ cho các mục tiêu của họ”. (n.106)

Mỗi người có quyền sống trong phẩm giá và phát triển toàn diện, và không nước nào có thể phủ nhận quyền cơ bản đó. .. Khi nguyên tắc căn bản này không được bảo tồn thì không có tương lai cho tình huynh đệ và sự sống còn của nhân loại (n.107).

Có những xã hội chỉ nhận nguyên tắc này một phần. Họ nhận có những cơ may cho mọi người, nhưng họ cho rằng tất cả tùy thuộc mỗi người. Vì thế không có nghĩa khi đầu tư để những người thụt lùi đằng sau, những người yếu và ít tài năng hơn có thể tiến triển trong cuộc đời... vì không có lợi và ít hiệu năng hơn. Cần một nhà nước hiện diện và tích cực, những tổ chức xã hội dân sự đi xa hơn tự do của những cơ cấu duy hiệu năng của một số hệ thống kinh tế, chính trị và ý thức hệ, để thực sự hướng về trước tiên con người và công ích (n.108).

Đức Thánh cha cảnh giác chống “xu hướng cá nhân chủ nghĩa, ngày càng tìm cách nới rộng các quyền cá nhân, che đậy quan niệm về con ngừơi tách rời khỏi mọi bối cảnh xã hội và nhân học, như một cá nhân ngày càng thiếu nhạy cảm. Nếu quyền của mỗi người không được phối hợp hài hòa với thiện ích lớn hơn, thì rốt cuộc người ta tự quan niệm vô giới hạn và vì thế trở thành nguồn mạch xung đột và bạo lực”. (n.111)

Cổ võ thiện ích luân lý

Đức Thánh cha bày tỏ đau buồn và phê bình “sự suy thoái luân lý, chế nhạo luân lý đạo đức, sự nhân từ, đức tin, lương thiện, nay đến lúc nhìn nhận rằng sự hời hợt vui vẻ ấy chẳng ích gì. Nó phá hủy mọi nền tảng đời sống xã hội và rốt cuộc đặt chúng ta chống nhau để bảo vệ tư lợi của mình..”

“Mỗi xã hội cần đảm bảo việc thông truyền các giá trị, vì chẳng vậy, người ta sẽ thông truyền ích kỷ, bạo lực, tham nhũng, dửng dưng, một cuộc sống khép kín đối với mọi siêu việt và co cụm trong những tư lợi cá nhân”. (n.113)